Oxfam’ın yıllık raporları, geniş kapsamlı araştırmalar ve veri analizleri sonucunda dünya baz alınarak hazırlanır. Bu süreçte, dünya genelindeki ekonomik veriler, gelir dağılımı, servet birikimi ve yoksulluk oranları gibi birçok faktör dikkate alınır.
Türkiye, Oxfam’ın raporlarında genellikle orta sıralarda yer alıyor. Ülkedeki gelir dağılımı adaletsizliği, küresel ortalamalara yakın bir seyir izliyor. Ancak raporda, Türkiye’de de zengin ve yoksul arasındaki uçurumun giderek arttığı ve bu durumun sosyal ve ekonomik sorunlara yol açtığı belirtiliyor.
Peki Bizde Durum Nedir?
2023 verilerine göre Türkiye’nin 5 zengin insanı;
Murat Ülker (Yıldız Holding) - 5,1 milyar dolar
Semahat Sevim Arsel (Koç Holding) - 3 milyar dolar
İpek Kıraç (Koç Holding) - 2,9 milyar dolar
Mustafa Rahmi Koç (Koç Holding) - 2,6 milyar dolar
İbrahim Erdemoğlu (Erdemoğlu Holding) - 2,5 milyar dolar.
Ülkedeki gelir dağılımına bakıldığında en yüksek gelir grubundaki yüzde 20’lik kesim, toplam gelirin yüzde 49,8’ini alırken, en düşük gelir grubundaki yüzde 20’lik kesim toplam gelirin sadece yüzde 5,9’unu aldı.
Ekonomide Gini katsayısı, Gini endeksi veya Gini oranı, bir ulus ya da bir sosyal grup içindeki gelir eşitsizliği veya servet eşitsizliğini temsil eden istatistiksel bir dağılım ölçüsüdür.
Gini katsayısı, gelir dağılımındaki eşitsizliği ölçen bir gösterge olarak, 0,433 olarak hesaplandı. Bu değer, gelir adaletsizliğinin yüksek olduğunu gösteriyor.
P80/P20 oranı yüzde 8,4 ve P90/P10 oranı yüzde 15 olarak belirlendi. Bu oranlar, Türkiye’de gelir dağılımındaki uçurumun boyutunu net olarak gösteriyor.
2024 yılı verilerine göre üst gelir grubunun tüketim harcamalarındaki payının yüzde 40,1 olduğunu biliyoruz. 2024 yılına ait mücevherat sektörü raporlarına göre, Türkiye’de pırlanta satışları önemli bir artış gösterdi. Sektörde önemli bir yere sahip bir mücevherat şirketinin verilerine göre, pırlanta satışlarında dolar bazında yüzde 30’luk bir artış yaşandı. Bu bilgiler doğrultusunda, gıdalardan ve zorunlu tüketim malzemelerinden çeşitli oranlar Katma Değer Vergisi alınırken, KDV’si ‘0’ olan pırlanta satışlarının Türk Lirası bazında da önemli bir büyüme kaydettiğini söyleyebiliriz.
Geliri Çok Olandan Az Vergi, Az Olandan Çok Vergi
Buna karşın 2024 yılına ait son verilere göre Türkiye’de açlık ve yoksulluk sınırı şu şekilde;
Açlık sınırı: Dört kişilik bir ailenin barınma, faturalar, kılık kıyafet, sosyal etkinlik kalemlerini dışarıda tutulduğunda sadece sağlıklı, dengeli ve yeterli beslenebilmesi için yapması gereken aylık gıda harcaması tutarı 17.725 Türk Lirasıdır.
Yoksulluk sınırı: Gıda harcaması ile birlikte giyim, konut (kira, elektrik, su, yakıt), ulaşım, eğitim, sağlık ve benzeri ihtiyaçlar için yapılması gereken toplam aylık harcama tutarı ise 57.737 Türk Lirasıdır.
Bu veriler, Türkiye’deki yaşam maliyetlerinin ne kadar yüksek olduğunu ve geçim şartlarının artık bir yaşam savaşına döndüğünü gösteriyor.
Sebepler Ve Çözümler
Ekonomik eşitsizliklerin birçok nedeni vardır ve bu nedenler genellikle birbirleriyle bağlantılıdır.
1. Gelir Dağılımındaki Dengesizlikler
Gelir dağılımındaki dengesizlikler, ekonomik eşitsizliklerin en temel nedenlerinden biridir. Zengin ve yoksul arasındaki gelir farkının giderek açılması, eşitsizliği ve sosyal öfkeyi artırır.
2. Fırsat Eşitsizliği
Fırsat eşitsizliği, insanların sosyoekonomik statüsüne bağlı olarak eğitim, iş ve sağlık gibi fırsatlardan yararlanamamasıdır. Bu durum, toplumsal hareketliliği engelleyerek, arada uçurumlar olan sınıf farkını yaratır, eşitsizliği artırır.
3. Eğitimde Eşitsizlik
Eğitim fırsatlarındaki eşitsizlikler, ekonomik eşitsizliklerin önemli bir nedenidir. Daha zengin ailelerin çocukları, daha iyi eğitim imkanlarına sahipken, düşük gelirli ailelerin çocukları bu fırsatlardan mahrum kalır.
4. Cinsiyet ve Etnik Köken Ayrımcılığı
Cinsiyet ve etnik köken ayrımcılığı, ekonomik eşitsizliklerin diğer önemli nedenlerindendir. Kadınlar ve etnik azınlıklar, iş gücüne katılımda ve gelir elde etmede genellikle dezavantajlı konumdadır.
5. Sermayenin Dengesiz Dağılımı
Sermayenin özel ve kamu sektörlerinde eşit dağılmaması, ekonomik eşitsizliklerin artmasına neden olur. Özelleştirmeler ve hükümetlerin gelir dağılımındaki eşitsizliğe karşı koyma kapasitesinin azalması, bu durumu daha da kötüleştirir.
6. Yoksulluk
Yoksulluk, ekonomik eşitsizliklerin hem bir nedeni hem de sonucudur. Yoksul bireyler, ekonomik fırsatlardan yararlanma konusunda daha az şansa sahiptir ve bu durum, eşitsizliği artırır.
7. Sağlık Hizmetlerine Erişimde Eşitsizlik
Sağlık hizmetlerine erişimdeki eşitsizlikler, ekonomik eşitsizliklerin bir diğer nedenidir. Daha yüksek gelirli bireyler, daha iyi sağlık hizmetlerine erişebilirken, düşük gelirli bireyler bu hizmetlerden yeterince yararlanamaz.
Peki ekonomik eşitsizliklerin azaltılması nasıl sağlanır?
1. Adil Vergilendirme
Azdan az, çoktan çok. Servet ve gelir vergilerinin artırılması, ekonomik eşitsizliklerin azaltılmasında önemli bir rol oynar. Özellikle yüksek gelir gruplarına yönelik daha yüksek vergilendirme, gelir dağılımını daha adil hale getirir.
2. Eğitim ve Sağlık Hizmetlerine Erişim
Eğitim ve sağlık hizmetlerine eşit erişim sağlanması, uzun vadede ekonomik eşitsizlikleri azaltır. Kaliteli eğitim ve sağlık hizmetleri, bireylerin ekonomik fırsatlarını artırır ve yoksulluk döngüsünü kırar.
3. Sosyal Refah Programları
Balık verme, tutmayı öğret. İş istihdamının artırılmasının yanı sıra sosyal refah programları, düşük gelirli bireylerin yaşam standartlarını yükseltmek için kritik öneme sahiptir. Bu programlar halkı tembelliğe itse de acil konumdaki bireylere, doğrudan nakit transferleri, gıda yardımları ve barınma desteği gibi çeşitli yardımlar sunulabilir.
4. Adil Ticaret Politikaları
Uluslararası ticaret politikalarının adil ve kapsayıcı olması, gelişmekte olan ülkelerin ekonomik büyümesine katkıda bulunabilir. Adil ticaret, küçük ölçekli üreticilerin ve işçilerin haklarını korur ve gelirlerini artırır.
5. Kadınların Ekonomik Katılımı
Kadınların iş gücüne katılımının artırılması, ekonomik eşitsizliklerin azaltılmasında önemli bir faktördür. İş kolları bu yönde çoğaltılmalı, devlet desteğiyle maddi bağımsızlıkları kazandırılmalıdır. Kadınların eğitim, sağlık ve iş gücüne eşit erişimi engelsiz olmalıdır.
6. İşçi Haklarının Korunması
İşçi haklarının korunması ve iş güvencesinin sağlanması, ekonomik eşitsizliklerin azaltılmasında kritik bir rol oynar. Adil ücretler, güvenli çalışma koşulları ve sendikal haklar, işçilerin yaşam standartlarını yükseltir.
7. Yenilikçi Çözümler ve Teknoloji
Teknolojik yenilikler ve dijital çözümler, ekonomik eşitsizliklerin azaltılmasında önemli fırsatlar sunar. Dijital eğitim platformları, mikrofinans uygulamaları ve e-ticaret, düşük gelirli bireylerin ekonomik fırsatlarını artırır.
Sebepleri ve çözümleri çoğaltılabilecek bu maddeler, dünya genelinde ekonomik eşitsizliklerin azaltılmasına yönelik önemli stratejilerden sadece birkaçıdır. Her ülkenin kendi sosyo-ekonomik yapısına uygun politikalar geliştirmesi ve uygulaması şarttır.
