Haber: Erva Gün
(TBMM) - TBMM KİT Komisyonu'nda Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü'nün Sayıştay raporlarının bilanço görüşmeleri esnasında Türkiye'deki 'nadir toprak elementleri' gündeme geldi. CHP Zonguldak Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz, Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar'ın, ‘Türkiye, dünyanın tek alanda bulunan en büyük ikinci nadir toprak elementleri rezervine sahip’ açıklamasını hatırlatarak, "Siz çıkan maden cevherini vereceksiniz, Çin kendi ülkesinde onu ayrıştıracak, istediği nadir toprak elementlerini alacak, bize ne verecek peki? Türkiye'nin bu işten çıkarı ne olacak? Siz, Çin'e dünyanın tek alanda bulunan, en büyük ikinci nadir toprak elementleri rezervini adeta altın tepside sunuyorsunuz" dedi. Eti Maden Genel Müdürlüğü Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü Yalçın Aydin, "Eti Maden ile Çin madencilik şirketi arasında gizli bir anlaşmamız yoktur. Siyasi bir kimliğe sahip değiliz" yanıtını verdi.
TBMM KİT Komisyonu, AK Parti Aydın Milletvekili Mustafa Savaş başkanlığında toplanarak denetim kapsamında bulunan kurum ve kuruluşların 2021 ve 2022 yıllarına ilişkin bilanço görüşmelerine başladı. Komisyonda, bugün Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü'nün 2021-2022 yıllarını kapsayan Sayıştay raporları ve önerileri görüşüldü.
CHP İzmir Milletvekili Mahir Polat, nadir toprak elementlerinin ABD Başkanı Donald Trump ile Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenskiy’nin görüşmesinde gündeme geldiğini ve ABD’nin savaş tazminatı olarak Ukrayna’dan istediğini belirtti. Polat, Türkiye’de yeterli bir düzeyde çalışmanın olmadığını kaydederek, şunları söyledi:
"Şimdi 2022 yılı mayıs ayı komisyon görüşmelerinde dönemin Genel Müdür şöyle sesleniyor: 'En önemli projelerimizden biri nadir toprak. Nadir toprağı işlemek için Eskişehir Beylikova'ya kurduk, pilot tesisimizin ihalesini yaptık, yıl sonunda pilot tesisimiz çalışmaya başlıyor. 'Nadir toprak elementi' dediğimiz oksitler şu an ki günümüz dünyasında savaş sebebi, verip vermemek, alıp almamak, olup olmaması..." gibi anlatıyor. Fakat 2023'e baktığımızda, 2023 Sayıştay raporlarında bu pilot tesislerin yapılmadığını görüyoruz. Türkiye'deki nadir toprak elementleriyle ilgili bir veri ve çalışma var mıdır, bunlar nelerdir? Bu kadar önemli olan bir yatırımın 2022 yılı sonu itibarıyla bitmesi gerekirken neden bu kadar gecikmeyle bitirilmiş? Bahsedilen mevzuat değişiklikleri için gerekli kurumlarla irtibata geçilmiş midir? Tesis bugün itibarıyla faaliyete geçmiş midir?"
"Nereye gidecek bu nadir toprak elementleri?"
CHP Zonguldak Milletvekili Deniz Yavuzyılmaz, Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar'ın, ‘Türkiye, dünyanın tek alanda bulunan en büyük ikinci nadir toprak elementleri rezervine sahip’ açıklamasına atıfta bulunarak, genel müdürlüğe, "Siz ne kurdunuz, ne kuruyorsunuz? Şu anda pilot üretim tesisi kurdunuz, yıllık bin 200 ton üretim yapılacak olan bu nadir toprak elementleriyle ilgili tesiste ne üretmeyi hedefliyorsunuz?" sorularını yöneltti.
Çin Anayasası'na göre, nadir toprak elementlerinin ileri bir teknoloji olduğu için dış ülkelere verilmediğini kaydeden Yavuzyılmaz, "Yani siz çıkan maden cevherini vereceksiniz, Çin kendi ülkesinde onu ayrıştıracak, istediği nadir toprak elementlerini alacak, bize ne verecek peki? Türkiye'nin bu işten çıkarı ne olacak? Ayrıca Türkiye'de neden bin 200 tonluk kapasiteli bir üretim tesisi kuruluyor? Niye bu toryum ve barit floridi ayrıştırmak için yıllık 5-6 bin ton üretim yapabilecek kapasitede bir tesis kurulmuyor? Dünyada nadir toprak elementleriyle ilgili madenciliğin yüzde 70-80’ine sahip olan ve tekel durumuna gelmiş olan Çin'e; siz dünyanın tek alanda bulunan, en büyük ikinci nadir toprak elementleri rezervini adeta altın tepside sunuyorsunuz. Bu nadir toprak elementleri, altından, elmastan da kıymetli" ifadelerini kullandı. Yavuzyılmaz, şöyle konuştu:
"Çıkardığınız madenin yüzde 50'sini toryum olarak alacaksınız. Bunu ayrıştıracaksınız. Yüzde 20’sini barit ve florit olarak alacaksınız ve yüzde 70 yaptı. Kalan yüzde 30’una ne olacak? Kalan yüzde 30’da nadir toprak elementleri var. Peki nereye gidecek bu nadir toprak elementleri? Çin'e gidecek. Söylemediğiniz şey bu. Şimdi diyor ki Enerji Bakanı Alparslan Bayraktar, ‘Doğal kaynaklar ve madencilik alanlarında iş birliğine ilişkin mutabakat zaptını Çin ile imzaladık. Madenciliğin her alanında iş birliğimizi ilerletmeyi özellikle kritik mineraller konusunda, Türkiye'de birlikte çalışma yapmayı hedefliyoruz’ diyor. Eskişehir Beylikova'da Türkiye dışında Çin var.
Siz bunu bir yabancı ülke Çin'e adeta peşkeş çekiyorsunuz. Çekmiyorsanız yaptığınızı anlaşmayı açıklayın. KİT Komisyonu olarak biz eğer Eti Maden’in burada denetimini yapacaksak, Çin'le Eti Maden'in arasında olan biteni, imzaladığınız mutabakat zaptını ve Eti Maden'in bunu nasıl ilgilendirdiğini bize açıklayın, görelim."
"Nadir toprak sahasını Çin'e verdiğimize ilişkin hiçbir çalışmamız yoktur"
Eti Maden Genel Müdürlüğü Yönetim Kurulu Başkanı ve Genel Müdürü Yalçın Aydin, komisyonda genel üzerine görüşmelerin tamamlanmasının ardından söz aldı. Aydin, CHP'li milletvekillerinin gündeme getirdiği, Çin ile imzalanan zapta ilişkin, "Eti Maden ile Çin madencilik şirketi arasında gizli bir anlaşmamız yoktur. Siyasi bir kimliğe sahip değiliz. Kurumumuzun taraf olduğu, nadir toprak sahasını Çin'e verdiğimize ilişkin hiçbir çalışmamız yoktur" yanıtını verdi.
