Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), okul öncesi ve okul çağındaki çocukların eğitim hayatını ve sosyal ilişkilerini olumsuz etkileyen bir durumdur. DEHB'nin aile ve sosyal çevre ile ilişkisi yoktur. Belirtiler çocuğun yaşına ve gelişim düzeyine göre değişiklik gösterebilir. Dikkat eksikliği, aşırı hareketlilik, dürtüsellik ve isteklerini erteleme güçlüğü gibi belirtiler, bu bozukluğun temel özellikleridir.
Çocukta bu hareketlilik hiç durmadan ve sürekli ise, her ortamda ve şartta devam ediyorsa, yaşıtları ile bir araya geldiğinde hareketliliği çok dikkat çekici seviyede kendisini gösteriyorsa, söylenenlere odaklanamayıp dikkat eksikliği gösteriyorsa, o zaman dikkat etmek ve bunun bir hastalık belirtisi olabileceği değerlendirilerek uzman yardımına başvurmak gerekir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunda, bu iki rahatsızlık beraber bulunabileceği gibi ikisinden biri daha baskın şekilde de olabilir. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtilerinin hepsi her çocukta bulunmayabilir. Burada önemli kriter, belirtilerin çocuktaki işlevselliği bozucu etkisinin olmasıdır.
DİKKAT EKSİKLİĞİ NEDİR?
Dikkat eksikliği, bireyin yaşına ve gelişim dönemine uygun olmayacak şekilde dikkat süresinin ve yoğunluğunun kısa ve az olması durumudur. Bu durumda kişi, dikkatini belirli bir noktaya odaklamakta zorlanır ve dikkati çabucak dağılabilir. İçinden gelen isteklere karşı koyamadığı için uzun süreli dikkat gerektiren işlere odaklanmakta güçlük çeker. Örneğin, televizyon ve bilgisayar oyunlarına uzun süre odaklanabilirken, zihinsel olarak meşgul edici görevlerden kaçınabilir. Dikkat eksikliği, genellikle okul çağına gelindiğinde belirgin hale gelir.
DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVE BOZUKLUĞUNUN (DEHB) BEDENLERİ NELERDİR?
Genetik faktörler genellikle DEHB'nin temelinde yer alsa da bu durumun ortaya çıkışını tek başına açıklamaya yetmez. Annenin hamilelik sürecinde alkol kullanımı, beslenme düzensizlikleri, kimyasal zehirlenmeler, doğum sırasında yaşanan komplikasyonlar, enfeksiyonlar ve demir eksikliği gibi faktörler de DEHB'nin ortaya çıkmasını tetikleyebilir. Hiperaktivite bozukluğu ise genetik ve beyin yapısal farklılıklarından kaynaklanabilir.
Aile ve öğretmen tutumları doğrudan dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğuna yol açmaz. Ancak genetik yatkınlığı olan bireylerde, gebelikte sigara ve ilaç kullanımı gibi faktörler (doğum öncesi), erken doğum komplikasyonları (doğum sırasında) ve çeşitli hastalıklar (doğum sonrası) dikkat eksikliği ve hiperaktivite riskini artırabilir.
Ayrıca, çocuklarda "Karşı Gelme Bozukluğu", "Davranım Bozukluğu" ve "Özel Öğrenme Güçlüğü" gibi rahatsızlıklar DEHB ile birlikte ortaya çıkabilir veya onun bir sonucu olarak görülebilir.
DİKKAT EKSİKLİĞİNİN BELİRTİLERİ NELERDİR?
- Çok konuşma,
- Ellerini ve ayaklarını sürekli hareket ettirme,
- Hareketlerin sorun oluşturacak seviyede sık ve sürekli olması
- Aceleci olma,
- İstek ve dürtülerini erteleyememe,
- Rutin işlerini unutma,
- Oturması ya da bir yerde sabit durması istendiğinde uyum sağlamaz ve hareket etme,
- Koşmak veya tırmanmak için fizik kurallarını hiçe sayma,
- Çevresiyle sorun yaşama, sıralı işlerde sırasını bekleyememe,
- Aldığı görevleri yerine getirememe ve planlı işleri bitirememe.
- Sorulan sorunun değil verilen cevabın önemliliği,
- Ayrıntıları atlama, dikkatini toplayamama ve sık sık hata yapma,
- Eşyalarını kaybetme ya da bir yerlerde unutma,
- Çevresi ile iletişim sorunu yaşama, ekip çalışmasında zorlanma,
- Verilen komutları baştan sona sorunsuz takip edememe,
- Karşısındaki kişiyi dinlemiyor gibi görünme,
- Küçük ve büyük detaylara dikkat edememe,
- Dikkatin severek yapılan işlerde dahi kolayca dağılması,
- Gün içerisinde yapılacak aktiviteleri unutma,
- Organizasyon yapma konusunda sıkıntı yaşama
- Uzun süreli ve yoğun bilişsel çaba gerektiren eylemlerde zorlanma ve bunları yapmaktan kaçınma (kitap okumak, bulmaca çözmek, ders çalışmak gibi),
- Düzenli ve planlı olamamak.
DEHB TANISI NASIL KONULUR?
Eğer belirtilerden 5-6 tanesi bir arada görülüyorsa, 7 yaşından önce ortaya çıkmışsa ve birden fazla ortamda sürekli olarak gözleniyorsa, mutlaka psikiyatrik destek alınması önerilir.
DEHB'nin tanısında, belirtilerin gözlemlenmesi, hasta öyküsünün detaylandırılması, yakınmaların ayrıntılı bir şekilde incelenmesi, yakın çevreden bilgi toplanması, fizyolojik ve nörolojik muayene yapılması, değerlendirme ölçekleri ve bilişsel testler kullanılmaktadır. Bu süreçte, Amerikan Psikiyatri Birliği'nin Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı psikiyatristler tarafından yaygın bir şekilde referans alınır.
HİPERAKTİVE BOZUKLUĞU (AŞIRI HAREKETLİLİK) NEDİR
Hiperaktivite bozukluğu, çocuğun yaşına ve gelişim dönemine uygun olmayacak şekilde aşırı hareketli ve aceleci olması durumudur. Bu durumda, hareketlilik amaçlı değil, kontrolden çıkmış bir şekilde gerçekleşir. Çocuk, yerinde duramayacak kadar aşırı hareketli olabilir.
HİPERAKTİVE BOZUKLUĞU BELİRTİLERİ NELERDİR?
- Yerinde durmama, uzun süre aynı yerde oturamama,
- Çok, uzun ve dağınık konularda konuşma,
- Soru daha tamamlanmadan cevaplamaya çalışma,
- Ellerin ayakların kıpır kıpır olması durumu,
- Aşırı hareketli olma durumu,
- Herhangi bir şeyi sessiz ve sakin bir şekilde yapamama,
- Başkalarının sözünü kesme ve dinleyememe
- Sıra beklerken ya da beklemeyi gerektiren başka işlerde sorun yaşama.
BELİRTİLERİ YAŞA GÖRE DEĞİŞİR Mİ?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtileri, yaş ve gelişim dönemlerine göre değişiklik gösterir. Farklı dönemlerde farklı belirtiler ortaya çıkabilir. Bir dönemde belirli bir özellik daha belirginken, zamanla bu özellik etkisini kaybedebilir ve başka bir belirti öne çıkabilir. Örneğin, hayatın bir döneminde dikkat eksikliği baskınken, başka bir dönemde hiperaktivite bozukluğu daha belirgin hale gelebilir.
ÇOÇUKLARDA VE YETİŞKİNLERDE TEDAVİSİ NASIL YAPILIR?
DEHB hastalığının erken teşhisi önemlidir. Bu süreçte psikiyatristler, aileler ve okul çevresi koordineli bir şekilde hareket etmelidir. İlaç tedavisi bu tedavi yöntemleri arasında önemli bir seçenektir. Bunun yanı sıra, psikoeğitimler, davranış terapileri ve stres yönetimi için geliştirilen alternatif yöntemlerden biri olan "Neurobiofeedback Tekniği" gibi tedaviler de uygulanabilir.
DEHB hastalığının çocukluk döneminde teşhis edilmesi ve bazı ailelerin ilaç tedavisine karşı tereddütleri nedeniyle tedavi süreci aksayabilmektedir. Oysaki uygun dozda ve uzman kontrolünde başlanan ilaç tedavisi, hastalığın semptomlarının erişkinlik dönemine kadar kontrol altına alınmasına yardımcı olabilir.
DEHB hastalığıyla ilgili bir durum gözlemlendiğinde mutlaka bir uzmana danışılmalıdır.
