Bunlar arasında en dikkat çekeni, kamuoyunda "Deprem Vergisi" olarak bilinen Özel İletişim Vergisi (ÖİV) oldu. 1999 yılından bu yana 25 yılda tahsil edilen ÖİV toplamı, 2024 yılı sonu itibarıyla 142 milyar 424 milyon TL’ye (güncel kurla 42 milyar dolar) ulaştı.
6 ŞUBAT DEPREMİ SONRASI YENİ EK VERGİLER VE FONLAR
6 Şubat 2023’te meydana gelen Kahramanmaraş merkezli depremler, 11 ili etkileyerek büyük yıkıma neden oldu. 53 bin 537 kişinin hayatını kaybettiği felaketin ardından, devletin yaraları sarmak için çeşitli önlemler aldığı duyuruldu.
- Mart 2023’te deprem harcamaları için Kurumlar Vergisi mükelleflerine %5 ek vergi getirildi.
- Temmuz 2023’te, deprem nedeniyle ek Motorlu Taşıtlar Vergisi (MTV) ve çeşitli vergi artışlarıyla bütçeye yaklaşık 100 milyar TL ilave kaynak sağlandı.
- Afet Yeniden İmar Fonu oluşturularak depremzedelerin barınma ve altyapı ihtiyaçlarının karşılanacağı belirtildi.
KONUT VAATLERİ GERÇEKLEŞMEDİ
Cumhurbaşkanı Erdoğan, deprem sonrası "319 bini bir yıl içinde olmak üzere toplam 650 bin konutun depremzedelere teslim edileceğini" açıklamıştı. Ancak Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı verilerine göre, iki yılda bu hedefin üçte birinden azı gerçekleştirildi.
- Ekim 2024 itibarıyla teslim edilen konut sayısı: 101 bin 254
- 2024 yılı sonunda hedeflenen konut sayısı: 199 bin
- 2025 yılı yatırım programında öngörülen toplam konut sayısı: 417 bin
Bu durumda, vaat edilen 319 bin konut ancak üç yılda tamamlanabilecek ve 650 bin konutun tamamlanması için en iyi ihtimalle 2029-2030 yıllarını beklemek gerekecek.
Elazığ, Van ve İzmir depremlerinde konut teslim sürelerinin 4-5 yılı bulduğu göz önünde bulundurulduğunda, 6 Şubat depremi sonrası vaat edilen konutların tamamlanmasının yıllar alacağı öngörülüyor.
TOPLANAN MİLYARLAR VE ŞEFFAFLIK SORUNU
Deprem için toplanan vergiler, oluşturulan özel fonlar ve bütçeden ayrılan ödeneklerle ilgili şeffaflık ve hesap verilebilirlik ilkeleri ihlal edilmeye devam ediyor.
- 2003’ten bu yana yaklaşık 700 bin konut üreten TOKİ’nin, 1 yılda 319 bin konut teslim etmesi gerçekçi bir hedef değildi.
- Deprem için toplanan fonların akıbetiyle ilgili açıklamalar yetersiz kalıyor.
- Muhalefetin TBMM’de sunduğu araştırma önergeleri iktidar tarafından reddediliyor.
25 YILDA TOPLANAN 42 MİLYAR DOLAR FARKLI ALANLARA HARCANDI
Özel İletişim Vergisi (ÖİV), 1999’da geçici olarak getirildi ancak AKP’nin 2004 yılında yaptığı düzenlemeyle kalıcı hale geldi. O tarihten bu yana, cep telefonu, sabit hat, dijital platform abonelikleri, kablolu TV ve internet hizmetlerinden %10 oranında ÖİV tahsil ediliyor.
1999’dan bu yana 42 milyar dolar deprem vergisi toplandı. Ancak bu paralar, depreme dayanıklı yapıların inşası, afet önlemleri ve riskli bölgelerin güçlendirilmesi yerine, farklı alanlara harcandı.
- 2006 yılında yapılan düzenlemeyle, ÖİV gelirlerinin depreme tahsis edilmesine son verildi.
- Deprem için toplanan milyarlar, bütçeye gelir kaydedilip genel hazine havuzuna aktarıldı.
- Konut inşası ve altyapı güçlendirme yerine, iktidara yakın müteahhitlere verilen ihaleler, AVM ve rezidans projeleri, lüks saraylar ve VIP uçak filoları gibi harcamalara yönlendirildi.
- Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, 2011 Van Depremi sonrası "Deprem vergileri nerede?" sorusuna "Duble yollara harcadık" yanıtını vermişti.
HALKTAN TOPLANAN VERGİ, DÜNYA BANKASI KREDİSİNİN 10 KATI
Dünya Bankası, 6 Şubat depremlerinin ardından Türkiye’ye 3 milyar dolar kredi sağladı ve 2025’te ek olarak 1 milyar dolar daha vereceğini duyurdu.
Ancak 25 yılda halktan toplanan deprem vergisi, Dünya Bankası’ndan alınan kredinin tam 10 katı olduğu halde, depremzedeler hâlâ konteynerlerde yaşıyor.
2 YIL ÖNCE KURULAN DEPREM FONU KAYIP
21 Mart 2023’te Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren "Afet Yeniden İmar Fonu", iki yıl geçmesine rağmen ortada yok.
- Fonun yönetimi, kaynakları ve harcamaları hakkında hiçbir şeffaflık sağlanmadı.
- Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bağlı olması gereken fon, bakanlığın resmi web sitesinde bile yer almıyor.
- Bağımsız mali denetim raporları iki yıldır açıklanmadı.
11 AYDA 212 MİLYAR, 1 AYDA 605 MİLYAR TL "HARCAMA"
Bütçedeki "Şehircilik ve Risk Odaklı Bütünleşik Afet Yönetimi Programı" kapsamında 2024 yılı için 906,5 milyar TL ödenek ayrılmıştı.
Ancak, Ocak-Kasım 2024 döneminde bu ödenekten sadece 212,2 milyar TL harcanırken, Aralık ayında bir anda 605,4 milyar TL harcandığı kaydedildi.
Bu durum, gerçek dışı harcama kayıtlarıyla bütçe açığının gizlenmeye çalışıldığı iddialarını güçlendirdi.
2025 bütçesinde afete ayrılan ödeneklerin yarı yarıya azaltılması da dikkat çekici bir gelişme olarak öne çıkıyor.
SONUÇ: ŞEFFAFLIK EKSİKLİĞİ VE MAĞDURİYET DEVAM EDİYOR
-
Depremzedeler hâlâ konteynerlerde yaşarken, vaat edilen konutlar gecikmeye devam ediyor.
- Deprem için toplanan vergilerle ilgili hesap verilebilirlik sağlanamıyor.
- Afet Yeniden İmar Fonu’nun varlığı ve kaynakları belirsizliğini koruyor.
- 2024’te ek ve mükerrer vergilerle toplanan milyarlarca liranın nereye harcandığı açıklanmıyor.
Halktan toplanan vergilerin, vaat edilen projelere neden harcanmadığı sorusu ise yanıt beklemeye devam ediyor.
